- Jakie są podstawowe mechanizmy dziedziczenia cech?
- Jak struktura DNA wpływa na dziedziczenie cech?
- Jakie są główne zasady funkcjonowania materiału genetycznego?
Dlaczego ktoś urodził się z rudymi włosami? Czemu tak często powtarza się „on jest taki podobny do matki”? Czy robiąc badanie DNA, można w szybki i jednoznaczny sposób potwierdzić wiele spraw, w tym np. ojcostwo? To tylko niektóre, bardzo proste pytania, na jakie stara się odpowiedzieć nauka o genetyce.
Jakie są podstawowe mechanizmy dziedziczenia cech?
Najbardziej ogólną teorią związaną z teorią dziedziczenia cech jest tzw. dziedziczenie Mendlańskie. Mendel doszedł do wniosku, że system przekazywania cech z pokolenia na pokolenie odbywa się za pomocą genów, które to znajdują się na chromosomach. Warto przy okazji poznać podstawowe pojęcia:
- Fenotyp – cały zbiór cech organizmu, jaki jesteśmy w stanie zaobserwować (np. wcześniej wspomniany kolor włosów).
- Genotyp – to dziedziczna informacja, której zapis znajduje się w materiale genetycznym.
- Materiał genetyczny – to fizyczny nośnik informacji genetycznej, coś, co można porównać do dysku twardego w komputerze. W przypadku komórek będzie to DNA.
- Kod genetyczny – jest nim przełożenie informacji zapisanych w sekwencjach DNA i RNA na sekwencję aminokwasową białka.
- Gen – jest uznawany za podstawową jednostkę dziedziczności.
- Allel – to skonkretyzowany wariant danego genu.
- Genom – wszystko, co składa się na całkowity obraz informacji genetycznej danego organizmu.
Znając te pojęcia, jesteśmy w stanie przejść dalej do rozpoznania dwóch rodzajów genów: dominujących i recesywnych, również opisanych przez Mendla. W ten sposób docieramy do bardzo złożonego procesu, w wyniku którego potomek otrzymuje od rodziców określony zestaw cech. W przypadku dziedziczenia dominującego, gdy dziecko ma chociaż jedną kopię genu dominującego, to ta cecha uwidoczni się w jego fenotypie. Przykładowo: dominujący gen to włosy jasne, a recesywny – brązowe. Potomek będzie miał włosy jasne.
Nieco inaczej jest w dziedziczeniu recesywnym, gdzie potrzeba dwóch takich samych kopii genów recesywnych. W tym przypadku nie jest regułą, że jeśli oboje rodziców ma włosy brązowe, to potomek również takowe otrzyma. Może (jest to bardzo prawdopodobne), ale nie musi. Jeśli przenoszą oni oboje gen recesywny włosów jasnych, to może dojść właśnie do dziedziczenia recesywnego, gdzie dwa „ukryte” geny dadzą o sobie znać i spowodują, że fenotyp dziecka będzie inny, niż obojga rodziców.
Jak struktura DNA wpływa na dziedziczenie cech?
Im dalej w las, tym nauka genetyki staje się bardziej skomplikowana. Wiele jest zmiennych i zależności, bo w przypadku struktury DNA znaczenie dla dziedziczenia mają np.:
- sekwencje genów,
- ekspresja genów,
- mutacje genetyczne.
Jak cały ten proces wytłumaczyć w najprostszy możliwy sposób? Samo DNA można uznać za instancję decydującą o tym, jak dziedziczymy cechy. Są w nim zapisane instrukcje genetyczne, mające za zadania kontrolować budowę i funkcje organizmu (np. wspomniany kolor włosów lub oczu). Co więcej, struktura DNA sprawia, że można te informacje przekazywać z pokolenia na pokolenie. Na koniec warto zauważyć, że cały ten proces zależy właśnie od sekwencji nukleotydów w DNA oraz jak są wyrażane i regulowane geny.
Jakie są główne zasady funkcjonowania materiału genetycznego?
Różnym zasadom związanym z funkcjonowaniem materiału genetycznego zawdzięczamy między innymi to, jak wygląda i jak bardzo różnorodne jest życie na Ziemi. Aby zrozumieć wszystkie te procesy przynajmniej po części, należy wybrać się na studia kierunkowe – nie sposób objąć tych informacji w obrębie kilku zajęć lekcyjnych. Oto kilka tematów, które warto przyswoić:
- Ekspresja genów – mówi o tym, że nie wszystkie geny muszą być stale aktywne, pozostają w tym przypadku zależne od potrzeb danej komórki lub całego organizmu.
- Transkrypcja i translacja – to bardzo ważny etap, w którym możliwy jest odczyt wszystkich informacji zawartych w DNA, aby później móc je przekształcić w białka. W tym przypadku transkrypcja to przeniesienie DNA na mRNA, a translacja to już bezpośrednie przekształcenie ich w sekwencję aminokwasów w białku.
- Zasada komplementarności zasad – pary zasad azotowych, czyli cytozyna z guaniną, adenina z tyminą w DNA łączą się w sposób komplementarny.
- DNA jest najważniejsze – tak w skrócie można opisać zasadę, o której wspominaliśmy już wcześniej, czyli o centralnej roli DNA w przekazywaniu informacji genetycznej.
- Mutacje genetyczne – to jedna z najciekawszych dziedzin genetyki, która mówi o możliwości powstania zupełnie nowych wariantów genetycznych.
Zdajemy sobie sprawę z tego, że mnogość pojęć i zawiłość całego zagadnienia może przyprawić o ból głowy. Dlatego jeśli przygotowujesz się do egzaminu lub potrzebujesz mieć zawsze uporządkowaną wiedzę przed klasówką, to możesz dołączyć do BUKI School. To sprytny sposób na to, jak usprawnić sobie klasyczne zdobywanie wiedzy z podręcznika. Podczas zajęć indywidualnych, nauczyciel jest dostępny tylko dla ciebie. Nie on cię odpytuje, ale ty jego. Taka zmieniana ról powoduje, że możesz uzyskać łatwiejsze wytłumaczenie problemów, którego nie znajdziesz nigdzie indziej – zarówno na lekcjach w szkole, jak i w materiałach od AI.