Dialekty i gwary – regionalne odmiany języka polskiego

Jak powstają i ewoluują regionalne odmiany języka polskiego?

Bardzo ciekawym zagadnieniem jest ewolucja językowa i proces powstawania gwar. Nie sposób wytyczyć jedną, prostą i wspólną ścieżkę dla każdego dialektu, bo na kształtowanie go ma wpływ wiele czynników. W większości przypadków możemy mówić wręcz o wielowiekowej ewolucji języka, gdzie w niekiedy możemy sięgać wręcz do pierwszych struktur plemiennych w danym regionie.

W obecnych czasach możemy mówić o tym, że najważniejszym językiem jest ten określany jako „ogólny”. Został on wydzielony z wielu dialektów i gwar obowiązujących na terenach przez setki lat przechodzących szereg przemian historycznych. To, co obecnie znamy jako język polski, wywodzi się z dialektów wielkopolskiego i małopolskiego.

Powstawanie gwar jest związane z potrzebą szybkiej komunikacji w obrębie danej grupy społecznej, a umiejętność ta jest przekazywana z pokolenia na pokolenie, wraz ze wszystkimi usprawnieniami. Ewolucja dialektów obecnie polega raczej na ich marginalizacji i coraz mocniejszym odcięciu od języka ogólnego. Można wręcz powiedzieć, że trendem jest tworzenie nie gwary jako regionalnej naleciałości, ale osobnego konstruktu w postaci zupełnie innego języka. Idealnym przykładem jest kaszubski uznawany oficjalnie za język od 2005 roku. Niestety pomimo nadania mu zupełnie innych ram prawnych, UNESCO obecnie uważa kaszubski jako język poważnie zagrożony.

Czy z gwary należy być dumnym, a może się jej wstydzić?

Dość częstym problemem dla dialektów jest fakt, że najmłodsi zapominają o swoim regionalnym „dodatkowym języku”, nie chcą się go uczyć, wręcz wstydzą się gwary. Warto pamiętać, że głównym nośnikiem dla takich sposobów komunikacji jest ludzka pamięć, podtrzymywana tu i teraz. Starsze osoby, dla których gwara to chleb powszedni, nierzadko zwracają uwagę na to, że przywiązanie do lokalnych umiejętności wymiera.

Nic dziwnego, żyjemy bowiem w globalnej wiosce, czyli na świecie, w którym można bardzo szybko przemieszczać się w dowolne miejsce i komunikować z osobami z całego globu. Osoby chcące zdobywać wykształcenie, częściej decydują się na naukę angielskiego, niż np. śląskiego. W ten sposób gwara staje się sentymentalną nowinką, zarezerwowaną raczej na potrzeby „podwórkowe” oraz dla garstki pasjonatów, którzy analizują ją pod kątem leksykalnym.

Pamiętajmy jednak, że wielu z nas ostatecznie nie żyje globalnie, a wraz z upływem większość osób stara się raczej zapuścić korzenie i związać się z jakimś miejscem na Ziemi, pragnąc stabilizacji i wygody. Dialekt może być zatem świetnym wyborem dla kogoś, kto chce zbudować świadomą tożsamość lokalną, pragnie być częścią historii regionu – w takim przypadku umiejętność gwarowego porozumiewania się powinna być powodem do dumy.

Na przeciwległym biegunie są natomiast te osoby, które nie otrzymały lub nie otrzymują odpowiedniej edukacji i gwara jest dla nich jedyną mową, w której się potrafią płynnie porozumiewać. Niestety może to być spora blokada podczas planowania rodziny, kariery, wystąpień publicznych, edukowania się, poznawania ludzi. 

Jeśli nie potrafisz rozmawiać czysto po polsku, rozważ uczestnictwo w zajęciach indywidualnych z nauczycielem BUKI School, który będzie w stanie nauczyć Cię „oddzielić” Twoją idealnie wyuczoną gwarę od klasycznego polskiego. Dowiesz się nieco więcej na temat gramatyki, słownictwa, akcentu oraz tego, jak szybko przełączać się pomiędzy – potrzebną w wielu sytuacjach – gwarą a językiem polskim.