Nieprzemyślana koncepcja, skupienie się tylko na wybranych cechach (bez pełnych, szeroko zakrojonych wniosków) oraz pisanie o sprawach nie dotyczących bezpośrednio tematu — takie są najczęstsze błędy uczniów mierzących się z tworzeniem opisu postaci. Dlatego dziś sprawdzimy jakie wyzwania stoją przed tworzącym taką charakterystykę i wytłumaczymy krok po kroku, jak stworzyć dobry tekst tego typu.
Z tego tekstu możesz się dowiedzieć:
- Jaką formą wypowiedzi jest opis postaci i kiedy się ją stosuje?
- Czy istnieją różne formy charakteryzowania postaci?
- Od czego zacząć, aby całość pracy przebiegła sprawnie?
- Jakie elementy powinna zawierać charakterystyka postaci?
- O których aspektach piszący najczęściej zapomina, a na które kładzie zbyt mocny nacisk?
Co to jest opis postaci?
W bardzo ogólnym ujęciu charakterystyka postaci jest dość łatwą do zrozumienia formą. Na potrzeby tego tekstu wybierzemy bardzo łatwy i doskonale wszystkim znany przykład dość wyrazistej postaci – niech to będzie Harry Potter. Gdy otrzymujemy zadanie opisania tytułowego bohatera, musimy skupić się na jego osobie w pełnym zakresie: wyglądu, charakteru, zachowania, odbioru przez innych etc. Dlatego najważniejsza zasada brzmi:
Aby stworzyć świetny, pełny i zasługujący na wysoką ocenę opis postaci, trzeba przede wszystkim opisywaną osobę dobrze poznać. Bez tego nie będziemy w stanie pójść dalej – po prostu braknie nam danych do przetworzenia. Z tym wiąże się też bezpośrednio druga zasada: Im więcej wiemy na temat danej postaci, tym łatwiej (i szybciej!) przyjdzie nam stworzenie opisu.
Każdy, kto przeczytał wszystkie tomy o przygodach Harrego Pottera, będzie miał wystarczający zasób wiedzy, aby stworzyć wyczerpującą charakterystykę bohatera literackiego. Ci, którzy tylko obejrzeli filmy, mogą zmierzyć się z opisem aktora, ale siłą rzeczy nie będą mieli pełnej wiedzy na temat wszystkich wątków ze świata wykreowanego przez Rowling. Na najgorszej pozycji będą te osoby, które nie przeczytały książek i nie obejrzały filmów, a Pottera znają jedynie z opowieści innych oraz obserwacji popkulturowych. Zatem dokładnie tak: szczegółowa wiedza o postaci to baza do stworzenia dobrego opisu, trzeba o tym pamiętać!
Rodzaje opisów postaci
Co istotne, teksty o charakterystyce postaci mogą przybierać różne formy, poniżej przykłady:
- Opis indywidualny. To „domyślna”, najprostsza forma, ale nie jedyna. Poruszamy się w obrębie jednej tylko persony – odnosząc to do naszego przykładu, będzie to charakterystyka Harrego Pottera.
- Opis zbiorowy. Tutaj skupiamy się na grupie ludzi. Przykładowo, moglibyśmy opisać charakterystykę osób skupionych wokół Gryffindoru, czyli domu, do którego należał Harry w Hogwarcie.
- Opis porównawczy. Tu należy uważać, bo taka forma może być często praktykowana w ramach zadań szkolnych i egzaminacyjnych. W tym przypadku moglibyśmy np. porównywać Pottera z Ronem Weasleyem, szukając zarówno podobieństw, jak i oczywistych różnic.
- Opis w formie autocharakterystyki. W tym przypadku skupiamy się na samym sobie – jako przykład można podać stworzenie opisu własnego w kontekście emocji i przemyśleń oraz porównań po lekturze serii o chłopcu z Privet Drive.
Wniosek: nie każdy opis postaci będzie kładł nacisk na indywidualne cechy jednego bohatera. Zawsze warto dokładnie zapoznać się z poleceniem w zadaniu!
Jak napisać opis postaci?
Po pierwsze trzymamy się prostej konstrukcji: wstęp, rozwinięcie i zakończenie. To pierwszy krok do uniknięcia chaosu w treści! To właśnie na tym fundamencie opiera się stworzenie dobrej koncepcji opisu postaci.
Kolejną radą jest stworzenie krótkiego planu. Ta z pozoru nadprogramowa praca zaoszczędzi nam później wiele czasu; mając plan, możemy pisać „jak po sznurku”. Dzięki temu o niczym ważnym nie zapominamy. W razie potrzeby plan można w trakcie pisania uzupełnić lub zmodyfikować.
Praktyczne wskazówki
Nasze porady oprzemy o opis indywidualny Harrego Pottera, jako bohatera książek. Podajemy konkretne przykłady, ale większość z nich może śmiało zostać uzupełniona o kolejne drobiazgi, cechy, sytuacje i ważne dane. Przyjrzyjmy się konstrukcji opisu postaci po kolei:
Wstęp
We wstępie należy skupić się na podstawach. Ta część tekstu nie powinna być też przesadnie długa. Trzeba pamiętać, że tutaj w skondensowanej formie wprowadzamy czytelnika w temat, podchodząc do sprawy w sposób ścisły (bez własnych przemyśleń!), podając tylko konkretne i potwierdzone informacje. Tworząc wstęp, warto pisać z założeniem, że czytający nasz tekst kompletnie nie zna opisywanej przez nas postaci.
Stosując tę zasadę do naszego przykładu, napisalibyśmy o tym, że:
- opis dotyczy Harrego Pottera, bohatera książek fantastycznych,
- poznajemy Harrego jako jedenastoletniego chłopca mieszkającego razem z Dursleyami: wujem, ciotką i kuzynem w domu w Wielkiej Brytanii, niedaleko Londynu,
- serię książek o nim stworzyła J.K. Rowling, począwszy od połowy lat dziewięćdziesiątych, a każda z nich doczekała się ekranizacji,
- Harry miał umiejętności magiczne i był bardzo ważną postacią w świecie czarodziejów.
Czy tyle wystarczy na początek? Oczywiście! Taką treść można zawrzeć w 4-6 średnio rozbudowanych zdaniach, a czytelnik po zapoznaniu się z takim wstępem już będzie miał jasność co do tego, kogo dotyczy opis, kto wykreował tę postać i czym ta osoba się zajmowała. Następnie przechodzimy do pogłębienia tych wiadomości.
Rozwinięcie
Na tym etapie możemy wykazać się wiedzą. Tu przydadzą się wszystkie dane, jakie zostały w naszej pamięci po lekturze, obejrzeniu filmu, poznaniu kogoś, wysłuchaniu wykładu etc. Naszym zadaniem jest wybranie najważniejszych danych i zachowanie właściwego balansu pomiędzy poszczególnym typem informacji o postaci.
Na czym to w praktyce polega? Otóż nie należy skupiać się zbyt mocno tylko na wyglądzie, lub na ciemnych stronach charakteru, albo relacji z daną grupą. To jeden z częstszych błędów, które skutkują niższymi ocenami! Przykładowo piszący charakterystykę tak bardzo zagłębia się w opis wizerunku postaci, że całkowicie zapomina o jego charakterze. Taka sytuacja zawsze jest odbierana przez oceniającego jako brak wiedzy, a czytelnik tak naprawdę nie otrzymuje treści, którą dobrze się czyta i z której można się dowiedzieć wszystkiego, co najważniejsze.
W rozwinięciu możemy się skupić na:
- stworzeniu kilkuzdaniowego opisu Harrego: o jego szczupłej sylwetce, charakterystycznej bliźnie w kształcie błyskawicy, okularach i skromnym ubiorze. Wartością dodaną będzie również to, że ujmiemy lekką przemianę tego bohatera po tym, jak trafia do Hogwartu (np. że stać go na nowe, charakterystyczne szaty czarodziejów),
- później przechodzimy płynnie do opisu cech jego charakteru, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Warto byłoby podkreślić jego odwagę i umiejętność podejmowania decyzji, ale też ukazać pewne elementy lekkomyślności i „ładowania się w kłopoty”,
- skupimy się również na jego mocnych i słabych stronach, np. podkreślając dobrą znajomość obrony przed czarną magią i kiepskie wyniki w eliksirach,
- w kilku słowach odwołujemy się do relacji z otoczeniem, uwzględniając początkowe wycofanie (czas z Dursleyami), szybkie odnalezienie przyjaciół (moment przyjazdu do Hogwartu) oraz osadzenie w otoczeniu wrogów i sceptyków (na przykładzie Draco Malfoya i Slytherinu), jak i wpływ na zjednoczenie czarodziejów w obliczu zagrożenia (szczególnie w dwóch ostatnich tomach książki),
- dodatkowo opis może zawierać szczegóły dotyczące pewnych charakterystycznych zachowań (np. kłopotliwego i sprawiającego ból połączenia mentalnego z Voldemortem) oraz cech (umiejętność poświęcenia się na podstawie zachowań w turnieju trójmagicznym, zetknięciu ze śmiercią w lesie obok Hogwartu etc).
Jak widać, trzeba faktycznie przeczytać książki, aby móc wykonać pełną analizę postaci, wyławiając ciekawe „smaczki” i konkretne informacje. Rozwinięcie to najdłuższa część całego tekstu, dlatego powinna być wyraźnie mocniej rozbudowana, niż wstęp. W praktyce będzie to kilkadziesiąt zdań, można również śmiało podzielić treść na akapity odwołujące się do poszczególnych typów opisu postaci.
UWAGA! Pisząc, należy skupić się na postaci i roli jaką odgrywała, a nie na szczegółowym opisie wydarzeń z jej udziałem!
Zakończenie
Czas podsumowania to miejsce na kilka wniosków. We wstępie i zakończeniu opisywaliśmy konkretne, wynikające z treści fakty, a w zakończeniu możemy je zebrać w klamrę, wydając własny, rzetelny osąd.
W zakończeniu zawieramy:
- własną ocenę Harrego: czy według nas, jako bohater, postępował dobrze i podejmował słuszne decyzje,
- to, które elementy postaci wprawiały w irytację, a jakie wywołały zachwyt,
- oraz opis tego jakie odczucia towarzyszyły nam w trakcie czytania i jak podoba nam się postać.
Tutaj nie podajemy przykładów, bo ta część (kilka zdań) powinna być zawsze indywidualnym podsumowaniem. Podpowiemy tylko, że nie warto „na siłę” przedstawiać dobrej postaci w złym świetle (i odwrotnie) – raczej ponownie trzymamy się konkretów.
Tworzenie opisu postaci jest bardzo proste, jeśli doskonale znamy opisywanego bohatera, a przed przystąpieniem do pracy przygotujemy sobie hasłowy plan tego, co chcemy opisać. Ta forma wypowiedzi jest jedną z najprostszych do wykonania, ale wcale nie oznacza to, że nauczyciele zawsze oceniają ją bardzo dobrze. Można bowiem popełnić błędy i za mocno skupić się na pewnych sprawach, innych nie poruszając wcale. To o tym balansie trzeba pamiętać i właśnie po to przydaje się stworzenie dobrego planu!